سبد بافی شغل اصلی مردم روستا

یكي از صنايع دستي مهم و پر ارزشي كه با هزينه بسيار ناچيز‌، ساخته‌هايي زیبا مي آفريند‌، سبدبافی است. مردم شهرستان بيرجند فعاليت عمده‌اي در اين‌حرفه دارند. بطوري كه‌ در سال 1369‌ از حدود يكصد روستاي استان خراسان بزرگ كه به اين رشته  اشتغال داشته اند،‌ 63 ‌روستاي آن‌ در اطراف شهر بيرجند، خصوصاً‌ كوهپايه‌هاي رشته کوه باقران قرار داشته است‌. مواد اوليه اين توليدات، كاه و شاخه هاي نازك درختان سرخ بيد و بيد مشك است. مردم زحمتكش‌ اين منطقه در زمستان ساقه‌هاي نازك را قبل از جوانه زدن  از درخت جدا  مي‌كنند. شاخه‌هاي بيدمشك در زمستان مرغوب‌تر است ولي در طول سال قابل استفاده است. به دليل جمع آوري مواد اوليه در زمستان و كم ‌كار بودن روستائيان‌، سبد بافي در اين فصل از رونق بيشتري برخوردار است. بافت سبد با استفاده  از شاخه‌هاي نازك به"سفترك بافي" و تهيه محصول با ساقه گندم به "پخل بافي" معروف است.   بیدمشک مایه اصلی سفتوک   براي بافت سبـد در بيرجند‌ معمولاً از شاخه‌هاي نازك درخت استفاده مي‌شود‌ كه بیشتر از چـوب"بيدمشك" و همچنين چوب "‌سرخ بيد" است كه بدون گل و ميوه مي‌باشد. سبـدهاي تهيه شده از بيدمشك، به زبان محلي به سبدهاي سفترك " سفتوك" معروف است‌. در تشریح مراحل كار سبد بافی می توان گفت؛ براي شروع بافت ابتدا شاخه‌هاي نازك مناسب بافت سبد را از درخت جدا كرده و متناسب با بلندي چوب‌ها از يكديگر تفكيك شده‌، سپس شاخ و برگ‌هاي ريز اطراف تركه‌ها را مي‌برند‌. اگر تركه‌هاي چوب مرطوب و قابل انعطاف باشد مي‌توان كار بافت سبد را شروع كرد. ولي در صورت خشك بودن تركه‌ها، آن ها را در حوضچه‌هاي آب قرار مي‌دهند. اگر آب سرد باشد به مدت 15 روز در صورت گرم بودن يك هفته زمان كافي است تا تركه‌ها آماده بافت شوند. "‌سافت‌هاي" انتخاب شده براي كار را، مضربي از 4 در نظر گرفته و تركه‌هاي چهارتايي را با هم جفت كرده بصورت 2 دسته عمود بر روي يكديگر قرار مي‌گيرند‌. سافت‌هاي سوار شده روي هم را‌" تو" می نامند كه در واقع حكم تيركي در مروار بافي را دارد.پس از آن بافت با دو تركه  "‌بافتني" ناميده مي‌شود‌، آغاز مي‌گردد. در ابتدا براي اينكه توهاي سوار بر هم از حالت اوليه خارج نشوند ‌بافتني ‌را تا زده و چهار تركه بين آن قرار مي‌گيرد (‌دو بافتني روي 4 تركه‌، 2 بافتني زير 4 تركه)‌ و بصورت 4 تا زير 4 تا رو از چهار طرف يك يا دو بار عبور داده‌، سپس هر‌ بافتـني به روش يكـي زير يكـي رو دور تا دور مـربع تشـكيل شده‌، ‌بافته مي‌شود. در هر جايي كه سافت بافتني تمام شد دوباره سافت جديدي از جاي بافت قبلي عبور داده شده‌ و بافت ادامه مي‌يابد. در صورت تمام شدن طول "‌تو‌" مي‌توان سافت جديدي جايگزين نمود. گاهي اوقات براي بزرگ‌تر كردن دور بافت مي‌توان در حين بافت به تعداد توها نيز اضافه كرده كه در واقع اين مرحله از كار شبيه بافت شعاعي در بامبو ‌بافي است . هنگام بافت سبدهايي كه حالت گود دارند ، جهت گودي دادن به بافت، "تو" را با دست خم كرده و سافت بافتني را زير دست حالت داده‌ ‌و از لابلاي توها عبور می دهند. ‌با تكرار اين عمل به بافت، ‌حالت كفي و ديواره داده مي‌شود.   سبد های سبز مقاوم تر از سبد های قرمز   مرحله بعد مرحله اصلاح سبد است . بعد از اينكه بافت سبد به اتمام ‌رسيد ، نياز است سر سافت‌هاي اضافي اطراف سبدكه از بافت بيرون قرار گرفته بوسيله كارد، برش داده شوند. بدين صورت بدنه سبد حالت هموار و يكنواخت‌تري به خود مي‌گيرد.  سبدهاي بافته شده با بيد‌مشك سبز رنگ بوده و از مقاومت بيشتري نسبت به سبدهاي قرمز رنگ سرخ‌بيد برخوردار است. گاهي براي زيباتر شدن محصول، پوسته‌ روي سافت سرخ‌بيد را مي‌كنند تا در بافت ايجاد نقش شود و همچنين با به كار بردن سرخ‌بيد در زمينه بيد‌مشك نيز ايجاد نقش‌هاي مشابه می کنند.       تگيج سبدی مناسب برای آبکش کردن برنج    شولگ(Shoolg)كوارهCavare))كالبز(Calbez)وتگيج(Tagej)ازمهمترین محصولات سفترك هستند. شيوه بافت در تمام محصولات ذكر شده يكي بوده تنها دليل متمايز كردن سبدها از هم‌ ، نوع كاربرد و شكل ظاهري سبد است. شولگ :  نوعي سبد گرد داراي ديواره‌اي بلند‌، كه در قسمت دهانه تنگ مي‌شود. پس از بافت سبد، با نخ‌هاي كلفت دسته‌اي به دو طرف آن تعبيه مي‌كنند تا بتوان آن را آويزان كرد. اين محصول با ديواره كوتاه نيز بافته مي‌شود و برای نگه داشتن كشك محلي مورد استفاده قرار مي‌گيرد. نوعي از اين سبد بين درويشان رواج دارد كه "‌كژكول‌ - كشكول" ناميده مي‌شود. كواره :  سبد مستطيل شكل ته گودي كه ‌در گذشته، به دو طرف باركش وصل كرده و محصولاتي مانند انگور با آن حمل مي‌كرده‌اند. كالبز"كالَك بِز": سبدهاي گرد نسبتاً‌ بزرگ، داراي بافتي درشت كه فواصل باز بين سافت‌ها بيشتر بوده و اين نوع سبد جهت نگهداري قوزه پنبه كاربرد داشته است‌. تگيج "تختك" :  سبدهاي تخت بزرگي كه كمي محدب است و جهت آبكش كردن برنج مورد استفاده قرار مي‌گيرد. بافت سبد بايد ريز و از سافت‌هاي نازك مينا باشد ، زيرا سافت بيد‌مشك كمي تلخ است و تلخي خود را به برنج پس مي‌دهد. از اين محصول براي خشك كردن برگ زردآلو، كشك‌محلي از نوع خيلي كوچك آن براي سبد سبزي استفاده مي‌كنند. همچنين نوعي تگيج گرد كاملا مسطح نيز بافته مي‌شود كه به عنوان دمي بكار مي‌برند. براي بافت تگيج برای مواردي غير ازآبكش برنج از سافت بيد‌مشك نيز استفاده مي‌شود.    روستاهای حاشیه کوه باقران مرکز بافت سبد در خراسان جنوبی   از مهمترين مراكز بافت سبد در استان خراسان جنوبی می توان به ‌شهر خوسف‌ و روستاهای تابعه، شهرستان قاينات، شهرستان نهبندان و بویژه روستای دهسلم ، شهرستان بيرجند‌ و روستاهای حاشیه رشته کوه باقران از قبیل نوک، کوچ، چهارده، خراشاد، يشت، رزگ، ملك آباد، مزگ و برخی روستاهای شهرستان سربیشه از قبیل کاهی ‌اشاره کرد. بطور كل رشته سبد بافي بدليل نياز به بيدمشك "بادامشك" كه يك درخت كوهي است در بیشتر روستاهاي كوهپايه اي استان بصورت فعال يا نيمه فعال به حيات خود ادامه مي دهد.  
             منابع : سایت اینترنتی ایسنا آبشار چهارده از نظر گردشگران...